Нээлттэй эх гэдэг чинь ...

Хувьдаа Нээлттэй Эхийн Тодорхойлолтыг эх хэл дээрээ орчуулаад олонд хүргэвэл хүмүүс нээлттэй эхийн програм хангамж гэж юу болох талаар ойлголттой болж, тодорхой хэмжээнд дэмжээд басхүү хамтарч ажиллана гэж итгэж байсан боловч бас тийм биш бололтой. Орчуулга эхлэхээс өмнө хэн нэгэн орчуулсан байх вий гэж хайлт хийсэн боловч дутуудуулжээ, гэхдээ бас тийм орчуулга байдаг гэдгийг таг мартчихсан байгаа юм даа(сүүлд хараад санасан хэхэ). Гол асуудал нь нээлттэй эх гэдэг нь зөвхөн програм хангамж болоод эх кодоос гадна оюуны өмч, патент, зохиогчийн эрх, лиценз гэж юу болох талаарх бага сага ойлголтыг шаарддаг. Өчигдөр Огоогоос өөрийн орчуулсан нээлттэй эхийн тодорхойлолтыг уншсан эсэхийг асуухад дажгүй санагдсан боловч зарим нэг зүйлсийн талаар мэдэхгүй болохоор хэсэг зүйлсийг төдийлөн ойлгоогүй болохоо хэллээ. Иймийн учир дээрх зүйлсийн талаар өөрийн уншиж мэдсэн зүйлсээсээ хуваалцахаар шийдлээ.

Оюуны өмчийг хараар тайлбарлах юм бол булчингаараа бус оюун ухаанаараа бий болгосон өмчийг эсвэл санааг хэлж байгаа юм. Үүнийг ШБОС буюу шинэ бүтээл, оновчтой санаа ч гэж хүмүүс хэлдэг, таны оюун санаанд бүтсэн бүх зүйл л таны оюуны өмч билээ. Утаагүй зуух, шаталт сайн нүүрс хийх санаа гээд юу ч байж болно. Ингээд бас болчихгүй та өөрийн оюуны бүтээлийг хамгаалахын тулд тодорхой байгууллагад очиж бүртгүүлж гэрчилгээ гардах ёстой. Монголын хувьд бол Оюуны Өмчийн Хороонд. Таныг санаагаа аваачмагц тань шууд гэрчилгээ гаргаад өгөхгүй тэд ШБОС гэж юу вэ гэдэг зүйлийн тодорхойлолтод нийцсэн, өмнө бүртгэгдсэн ижил төрлийн өмч байгаа эсэхийг шалгаж байж болно. За ингээд та шинэ, оновчтой санаагаа бүртгүүлж гэрчилгээ авснаар патент гэгч зүйлийн эзэмшигч болж байгаа юм. Өөрөөр хэлбэл патент гэж зүйлийг бодит биш хийсвэр санаанд олгодог бөгөөд та өөрийн энэхүү өмчөө хэрхэн үнэлэх тань таны өөрийн дур гээд Иргэний Хуульд заачихсан байгаа. 1000000 доллар гээд дээшээ хараад хэвтчихсэн ч болно, тэгээд таны нэхсэн мөнгийг роялти буюу оюуны өмч ашигласны төлбөр гэж нэрлээд байх шиг байгаа юм. Харин альваа санааг гарт баригдаж нүдэнд үзэгдэх бүтээл болгосон тохиолдолд тухайн бүтээл дээрээ зохиогчийн эрх авна. АНУ-ын жишгээр (миний ойлгосон) альваа бүтээл гармагцаа ямар нэг бүртгэл шаардлагагүйгээр зохиогчийн эрх нь хамгаалагддаг, харин Монгол Улсын хувьд би судалж үзээгүй байна. Жишээ нь, дээр хэлсэн зуухны төрөл, нүүрсний жор, ном, дууны үг, дууны шүлэг, програм хангамж гэх мэт яг тэр бас ийм гээд заачих зүйл. Гэвч зохиогчийн эрхээр хамгаалагдсан бүтээлийг танигдахгүйгээр өөрчилж чадвал өөрийн тань бүтээл болно :). Энд тодорхой хэмжээ хязгаар байдаг шиг байгаам. Гэхдээ хэн нэгэн танд мөнгө төлж өмч эсвэл бүтээл урлуулж байгаа тохиолдолд мөнгө төлсөн хүний өмч болох нь олонтаа. Мэдээж хэн нэгэн бүтээл хийгээд, түүнийгээ хамгаалчихаад өөртөө хадгалаад байхгүй бусдад ашиглуулах ёстой. Санааны хувьд дээр хэлсэн харин бүтээлийн хувьд зохиогчийн эрх эзэмжигч нь лицензээр дамжуулан худалдан авагчид тодорхой хэмжээнд эрх болоод үүрэг хүлээлгэж болно. Лиценз нь танд эрх олгож ч болно таны эрхийг хааж ч болно. Өөрөөр хэлбэл та энэ програм хангамжийг ингэж болно харин тэгж болохгүй гэсэн заалтууд. Дээрх оюуны өмчлөл болон зохиогчийн эрх нь тодорхой хугацаанд хамгаалагдах боловч хугацаа дуусмагц нийтийн эзэмшлийн болдог.

Нээлттэй эхийн гэх тодотголтой програм хангамж нь нээлттэй эхийн тодорхойлолтын шаардлагуудыг хангасан зохиогчийн эрх эзэмшигчээс хэрэглэгчид эрхийг дамжуулж буй лицензээр тодорхойлогддог. Жишээлбэл, эх код нээлттэй байх ёстой, өөрчлөлт хийх боломжтой байх ёстой, хэнд ч өгч болдог байх ёстой, хэн нэгний гадуурхах ёсгүй гээд л. Нээлттэй эхийн тодорхойлолтоос болоод ч тэр үү нээлттэй эхийн лиценз нь таны эрхийг хязгаарлахаасаа илүү таны юу хийх боломжтойг зааж өгсөн байдаг. Ер нь хуулийнд л хоригоогүй л бол юу ч хийж болдог шүү дээ :D. Одоогийн байдлаар 50 гаран ийм лиценз байна гэж байгаа боловч түгээмэл ашиглагддаг нь гарт багтана. Дээрх зүйлсийг Монгол Улсын хуулинд хэрхэн заасан талаар судалж байгаад илүү тодорхой, албан ёсны нийтлэл бичнээ тэгж байгаа(хэзээ нь тодорхойгүй). Одоо харин та Нээлттэй Эхийн Тодорхойлолтыг уншаад үзээрэй. Танд хэр ойлгомжтой байна?